REVOLUTIE IN FRYSLAN 3

EISE VERTELT

TWEE SLEUTELS OPENEN TWEE NIEUWE WERELDEN  

Toen ik van de lagere school kwam en een keer in de week te voet over het jaagpad naar Willem Wytses in Franeker ging om wiskunde te leren, ging er een hele nieuwe wereld voor mij open. 

“Dus Eise, jij wilt wiskunde leren, de geheime sleutel van alle grote wetenschappers en ontdekkers van de hemelbanen, maar het leren kennen van de wegen hier beneden is veel belangrijker", sprak Wytses.

Als ik er nu op terugkijk hebben die twee sleutels nieuwe werelden voor mij geopend.

                                                       Lees verder:   EISE VERTELT 28 De geheime sleutel

MIJN GIDSEN BIJ HET ONTDEKKEN VAN

DE WEGEN HIER BENEDEN

                                 RENE DESCARTES

Er waren net als Schelte Jans en Taeke heel veel mensen voor wie het leven een lange lijdensweg was. 

Bij Descartes vond ik hoop want zei hij:

"Ik heb een zeker licht gezien in deze duistere chaos"

Descartes zag het als zijn levenstaak een nieuw verlicht wereldbeeld te ontwikkelen, maar waarschuwde hij:  

‘De taak is onmetelijk en kan niet door een persoon worden uitgevoerd’.

Je bent maar een klein radertje in het geheel. Er zijn heel veel radertjes nodig die de ontwikkeling, zoals bij mijn Planetarium, in beweging zetten. Misschien zijn Descartes, Spinoza, Locke en Kant c.s. wel de gewichten.

  Lees verder: EISE VERTELT 32 Rene Descartes

                             VOLTAIRE

“Ik vond het verschrikkelijk dat armen en hongerigen die op dievenpad gingen om te overleven om geringe vergrijpen vaak verschrikkelijk werden gestraft.

Voltaire werd voor mij een held omdat hij ons heeft bevrijd van een middeleeuws rechtssysteem. 

Enkele jaren geleden kregen weeskinderen voor geringe vergrijpen met de bullepees en maandenlang een blok aan het been of ze werden langdurig opgesloten in een hok. 

Dankzij de ideeën van Voltaire zijn de straffen nu veel milder. 

Ze noemen Voltaire terecht ‘Vader van de Verlichting’.”

   Lees verder: EISE VERTELT 70 van Voltaire naar Locke en Montesquieu

                           JOHN LOCKE 

Door de ogen van Schelte en Taeke leerde ik anders kijken naar kerk en wereld en dat was een schokkende ervaring. 

Maar het was Locke die mij nog beter leerde kijken en begrijpen.

De goddelijke wet, leert Locke, vormde de basis van de goddelijke ordening waarbij aan alles in de natuur van het kleinste plantje tot de sterren aan het firmament en de mensen in de samenleving voor altijd een vaste plaats was gegeven.

Die goddelijke wet is alleen geopenbaard aan uitverkorenen en het gewone volk heeft de heilige plicht zich ernaar te gedragen. 

Maar Locke neemt de natuurwet als basis van moraal en politiek gezag

Mensen kunnen best zelf ontdekken waar ze recht op hebben en wat ze nodig hebben voor een goed leven: recht op leven, gezondheid, vrijheid en eigendom. De overheid heeft als hoogste doel de natuurrechten van mensen te beschermen. 

Doet een overheid dat niet dan dan mogen mensen in opstand komen.

                                       Niet de goddelijke wet maar 

de natuurwet is de basis voor moraal en politiek en 

de overheid moet de natuurrechten van mensen beschermen.

                        Lees verder EISE VERTELT 70 van Voltaire naar Locke en Montesquieu

                        MONTESQUIEU 

Als je net als Schelte Jans en Taeke tot het grau behoorde was je rechteloos en overgeleverd aan de willekeur van kerk en staat.

Montesquieu kwam op voor de burgers die zich niet vrij en veilig voelden en overgeleverd waren aan willekeur.

In een democratisch land voelen mensen zich vrij en veilig, stelde Montesquieu, want daar berusten wetgeving, rechtspraak en uitvoering niet bij één persoon of een kleine elite, maar zijn ze gescheiden. 

Montesquieu was misschien wel 

de belangrijkste architect van de nieuwe orde.

    Lees verder EISE VERTELT 70 van Voltaire naar Locke en Montesquieu

                             BARUCH DE SPINOZA

Ik stelde mij als kind God voor als een eerbiedwaardige man met lang zilvergrijs haar, die denkt, voelt en lief en boos is als mijn vader en die vanuit de hemel alles op een volmaakte manier had geordend en alles van boven de wolken op aarde bestuurt. 

Maar bij de God van Taeke was van een volmaakte orde geen sprake integendeel, de goddelijke ordening was een hel voor het grau, een duistere chaos.

En nu leerde ik de God van Spinoza kennen, geen vaderfiguur die je buiten de wereld en boven de wolken moet zoeken en alles bestuurt.

Bij Spinoza is sprake van een volmaakte orde en zijn God, natuur en wereld één en staat God voor liefde, waarheid, wijsheid, rechtvaardigheid en een menswaardig bestaan voor iedereen.”         

Dat vonden synagoge, kerk en de gevestigde orde Gods lasterlijk en de banvloek werd over hem uitgesproken.

Bij de God van Spinoza zijn natuur en wereld één en staat God voor liefde, waarheid, wijsheid, rechtvaardigheid en een menswaardig bestaan voor iedereen. 

                                                                                   Lees verder: EISE VERTELT 31 Spinoza

                      BALTHSAR BEKKER 

Alsof alle lijden nog niet voldoende was, waren veel mensen ook nog bang voor heksen, duivels en boze geesten die het dagelijkse leven op allerlei vreselijke manieren bedreigden. 

Bekker wilde het volk van al  die onnodige angsten bevrijden en schreef in ‘De Betoverde Weereld’  dat heksen en boze geesten niet bestonden en dat een komeet niet een teken van een op handen zijnde wraakactie van God was.

Dat vond men Godslasterlijk en hij werd uit de kerk gegooid.

Lees verder: EISE VERTELT 13 'De Betoverde Weereld'

                         IMMANUEL KANT

                                            'SAPERE AUDE'

“Met Uw Planetarium wilt U mensen bevrijden van angst en bijgeloof, waarin zij gevangen zitten. U leert mensen zelf te kijken, zelf te oordelen en kritisch, open en nieuwsgierig na te denken over wat allerlei onheilsprofeten hen aanpraten, of kort maar krachtig:

                                         'Sapere Aude', denk zelf'

Dat zei professor Antoine Chaudoir toen hij met een groep studenten het Planetarium bezocht.

En met de sleutel van Kant ontdek je zowel de wegen van de hemelbanen als de wegen hier beneden:

“Kijken naar de wonderen van de sterrenhemel en luisteren naar de stem van het geweten, vervullen mijn geest met steeds toenemende bewondering en eerbied"

Lees verder :EISE VERTELT 42 Kant

Vervolg: REVOLUTIE FRYSLAN 4 Bouw Planetarium

Eelke Boonstra 27.10.2022 21:28

Ik haw krekt yn in lêzing fan Meinte Vierstra heard oer Eise Eisinga dy't yn syn libben prebearre de ideeën fan de verlichting yn pratyk te bringen. Hiel mooi!