INLEIDING
EISE EISINGA
DE
VERLICHTING IN NEDERLAND
EEN DRIELUIK
VAN TOEN naar NU en TOEKOMST
Ter gelegenheid van Eise Eisinga’s 250e geboortejaar vroeg het 'Koninklijk Eise Eisinga Planetarium' mij in 1994 het 'Eise Eisinga's Planetarium doe- en ontdekboek' te schrijven.
Ik richtte mij aanvankelijk alleen op Eise zoals ik hem uit mijn bezoeken aan het Planetarium
kende:
In het voorhuis ontmoet je Eise als bouwmeester van het Planetarium
en in het achterhuis Eise als wolkammer.
Toen het boekje klaar was, ontdekte ik echter dat ik hem in mijn verhalen ernstig tekort had gedaan.
Eise was meer, veel meer dan ik had verteld, want behalve wolkammer en bouwmeester van het
Planetarium was hij ook actief als armoedebestrijder, bouwmeester van het stadsarmenhuis en politicus.
Voor de oude Grieken was
de ethica, de studie van het goede leven, onlosmakelijk verbonden met de studie van de kosmos.
"Je kunt de praktische vragen naar de beste manier van leven niet scheiden van vragen omtrent de aard van de kosmos waarin je leeft" leerden zij.
"Komt die onlosmakelijke verbondenheid ook niet tot uitdrukking in leven en werk van Eise?" vroeg ik mij af.
Het boekje
was klaar maar ik was nog lang niet klaar met Eise en ging op zoek naar wie hij werkelijk was.
Het werd een fascinerende zoektocht.
In 2006 werd Eise Eisinga als icoon van de Verlichting
opgenomen in ‘entoen.nu’ de canon van Nederland, omdat uit zijn levensverhaal duidelijk wordt wat het wezen
van de Verlichting is.
Ik was verrast: Eise, temidden van
Spinoza, Locke, Descartes, Montesquieu, Kant en al die andere reuzen der Verlichting, de architecten van onze moderne samenleving ?
Ook Jonathan Israel, kenner bij uitstek van de Verlichting, was verrast : “Eisinga is een compleet maginale figuur en een verkeerde keuze”, oordeelde hij.
Daartoe aangezet door de canoncommissie:‘zelf op zoek te gaan naar meer’, ging ik op zoek naar sporen van Verlichting.(deel A blz 26 )
Ik las Eises levensverhaal opnieuw, maar nu door een bril met lenzen geslepen door Descartes, Spinoza, Locke, Bekker, Bayle, Montesquieu,
Voltaire, Rousseau en Kant.
Het werd een feest van herkenning want overal
in zijn vier levens herkende ik hun sporen van Verlichting.
Ook voor Eise was de ethica, de studie van het goede leven onlosmakelijk verbonden met zijn leven en werk als bouwmeester van het Planetarium, het stadsarmenhuis en politicus.
Israel kan hem
een marginale figuur vinden, maar Eises leven en werk zijn onmiskenbaar geïnspireerd door de ‘Architecten van de Verlichting.
( Lees: EISE VERTELDE 92 en EISE VERTELDE 93 )
In januari 2018 vond de theatervoorstelliing ‘Revolutie
in Fryslân-Opkomst van de democratie’ plaats in de Grote Kerk in Leeuwarden. Het is het unieke verhaal van de escallerende tegenstelligen tussen ideeën van de Verlichting en de ideeēn van de gevestigde orde van kerk en staat.
De revolutionaire hoofdrolspelers werden uitgenodigd hun ervaringen te vertellen. Eise gaf
zijn visie en eindigt zijn optreden met de vraag:
Wat heeft onze strijd voor een menselijker
samenleving, meer democratie, gelijkheid, tolerantie en vrijheid voortgebracht ? lees: Revolutie Fryslân
Met deze vraag opent Eise het tweede en derde paneel van het drieluik
‘Eise Eisinga de Verlichting in Nederland’
van TOEN naar NU en TOEKOMST
DEEL2 VERLICHTING NUl
Meinte Vierstra