Verlichting van TOEN naar NU 2

6. Charles de Montesquieu

 ‘trias politica’ , scheiding der machten 

Montesquieu leverde een belangrijke bijdrage aan het verlichten van de chaotische duisternis. 

Overal kon je zomaar worden opgepakt, valselijk aangeklaagd en gevangen gezet. 

Burgers voelden zich over het algemeen niet vrij en veilig omdat de macht bij een kleine, rijke elite, een koning of een despoot berustte die de wetten vaststelde, rechtsprak en uitvoerde. Zijn verlichte ideeën hebben een ontzagwekkende invloed gehad en de opstellers van grondwetten in Europa en Amerika geïnspireerd. 

In een democratisch land voelen mensen zich vrij en veilig, stelde Montesquieu, want daar berusten wetgeving, rechtspraak en uitvoering niet bij één persoon of een kleine elite, maar zijn ze gescheiden : de trias politica, scheiding der machten, waaronder ook de scheiding van kerk en staat. Montesquieu was daarmee misschien wel de belangrijkste architect van de nieuwe orde.

Verwantschap Eise Eisinga en Charles de Montesquieu

"Je hoeft geen profeet te zijn om te voorspellen dat de ideeën van Montesquieu vroeg of laat ook ons land zullen veroveren. 

Tegengestelde ideeën en belangen zullen er altijd zijn, maar in een land met een democratische rechtsorde zullen ze niet uitlopen op een catastrofe, zoals wij nu meemaken”. 

Eises betrokkenheid bij een revolutionaire staatsgreep in Franeker betekende het keerpunt naar democratie in Fryslân”.

 Bij de eerste democratische verkiezingen voor de Provinciale Staten van Friesland werd Eise Eisinga gekozen tot lid van de Friese Staten. Deze 23ste juni zullen wij ons blijven herinneren als de ‘Dag van de Verlichting’”. 

 EISE VERTELT 61   , EISE VERTELT 59  ,  EISE VERTELT 80

7. Balthasar Bekker -  ‘betoverde weereld’

Het dagelijkse leven werd voor veel mensen op allerlei manieren bedreigd door heksen, duivels, boze geesten en kometen, die een teken waren van een op handen zijnde wraakactie van God.

Bekker wilde het volk van al  die onnodige angsten bevrijden en schreef in ‘De Betoverde Weereld’  dat heksen en boze geesten en een wraakzuchtige God niet bestonden.

Dat vond men Godslasterlijk en hij werd uit de kerk gegooid.

Verwantschap Eise Eisinga en Balthasar Bekker

Als op 19 februari 1774 de ondergang van de wereld wordt voorspeld en Eise plannen maakt om zijn planetarium te bouwen, denkt Eise ongetwijfeld aan waar Bekker een eeuw eerder tegen streed. De wereld was nog even betoverd en Bekkers boek nog even aktueel.

Eise Eisinga en Balthasar Bekker wilden beiden mensen bevrijden van angst en een vals godsbeeld.EISE VERTELT 13  en EISE VERTELT 35

8.Immanuel Kant - ‘sapere aude’ , durf te denken

Kant wilde mensen bevrijden van angst en bijgeloof door zelf te kijken,

te oordelen en kritisch, open en nieuwsgierig na te denken over wat allerlei onheilsprofeten hen aanpraten, of met zijn twee beroemde woorden:

                                         'SAPERE AUDE' “

De mens is in de onmetelijke kosmos een uniek schepsel van een oneindig grote betekenis is. Een uniek kunstwerk dat iets waardevols toevoegt aan het hele universum. 

Verwantschap Eise Eisinga en Immanuel Kant

Eise bouwde zijn Planetarium om mensen zelf te leren kijken, denken en oordelen : sapere aude, durf te denken.

Met“Ik heb een zeker licht gezien in deze duistere chaos” opende Descartes mijn zoektocht naar wie Eise werkelijk was.

Met  een uitspraak van Kant sluit ik mijn zoektocht voorlopig af omdat ik Eise daarin treffend herken: 

“Kijken naar de wonderen van de sterrenhemel en luisteren naar de stem van het geweten, vervullen mijn geest met steeds toenemende bewondering en eerbied.”

Luisteren naar de stem van het geweten is luisteren naar de kernwaarden van de Verlichting.

EISE VERTELT 42

9. Johann Heinrich Pestalozzi -

Hoofd, Hart en Handen

Tot op de dag van vandaag is  de onderwijspedagoog Pestalozzi vanwege zijn verlichte mensbeeld een bron van inspiratie. Niet alleen het intellect moet ontwikkeld worden, maar de hele mens. 

Hij pleitte voor een harmonische ontwikkeling van hoofd, hart en handen in een natuurlijke omgeving.

Verwantschap Eise Eisinga en Johann Pestalozzi

“Beurtelings was ik ‘Hoofd’ : als astronoom, wiskundige en  rekenaar van duizenden berekeningen.

en ‘Handen’: werktuigkundige, timmerman, uurwerkmaker, draaier en schilder, als bouwmeester Planetarium.

en ‘Hart’ : als armvoogd, politicus en bouwmeester Stadsarmenhuis

Uit Eise Vertelt: EISE VERTELT 1-2-3 en EISE VERTELT4 EN 5 wordt duidelijk dat hij zich ontwikkelde in een natuurlijke omgeving.

Kortom: Eise was het symbool van de hele verlichte mens van Pestalozzi  met Hoofd, Hart en Handen, een bèta en alfa mens.

10. Jean Jacques Rousseau

In gevangenschap vertelt Eise aan zijn medegevangene Berent over zijn sterren, zijn helden in het sterrenbeeld ‘Ooievaar’. 

Uit : EISE VERTELT 70 :

“En tenslotte Rousseau”, zegt Eise. 

“Dat is dus de minst belangrijke”, reageert Berent. 

”Hoezo?” 

“Omdat je hem voor het laatst hebt bewaard”. 

Hij was zeker niet de minst belangrijke want Rousseau was een hartstochtelijk verdediger van de eerste kernwaarden van de Verlichting: vrijheid en gelijkheid. Alle mensen zijn vrij en gelijk in rechten geboren en hebben recht op godsdienstvrijheid en vrijheid van meningsuiting.

Het devies ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’ is aan Rousseau ontleend.

“Ooit waren mens en natuur volkomen op elkaar afgestemd”, beweert Rousseau. “En in die natuurtoestand waren er geen slaven, geen rijken of armen. De eerste die de natuurtoestand verbrak was de mens die een stuk grond omheinde en zei:  Dit is van mij. Hoeveel misdaden, oorlogen, moordpartijen en ellende zouden het mensengeslacht bespaard zijn gebleven, als iemand toen de palen had uitgerukt of de gracht had dichtgegooid en zijn medemensen had toegeroepen: “Luister niet naar deze bedrieger, jullie zijn verloren als jullie vergeten dat de vruchten van de aarde van iedereen zijn en dat de aarde van niemand is”.

VERWANTSCHAP EISE EISINGA en JEAN JACQUES ROUSSEAU 

“En dat leerde Rousseau"? vraagt Berent in EISE VERTELT 70

"Ik begrijp niet, waarom je Rousseau voor het laatst hebt bewaard. Dat zijn toch jouw en mijn belangrijkste idealen? Als Rousseau gelijk had gekregen zaten wij hier nu niet in dit donkere hol.”

De idealen van Rousseau zijn de idealen van Eise Eisinga als Icoon van de Verlichting  :

De kernwaarden vrijheid en gelijkheid en strijd voor democratie en tegen armoede en slavernij.

verder: TENSLOTTE