EISE EISINGA DE VERLICHTING IN NED.

MIJN BROERS HEBBEN EEN LIEFHEBBERIJ/DE MERCURIUSPASS

"Naar het voorbeeld van Benjamin Franklin, lieten ze tijdens onweer een door Arjen gemaakte vlieger op om in de dampkring de elektrische geladenheid te meten.  Aan de vlieger hadden ze een metalen staafje bevestigd dat via een geleidende draad met de aarde was verbonden.  Een levensgevaarlijk experiment, want toen de vlieger door de bliksem werd getroffen, schoten verschrikkelijke vuurvlammen op hen af. Wonder boven wonder liep het experiment goed af."    

In mei 1786 bracht  ik opnieuw samen met Jan Pieter een bezoek aan de gebroeders Roelofs, met wie ik ondertussen goed bevriend was geraakt. 

Er was een bijzondere aanleiding want Arjen had berekend dat er een Mercurius overgang zou plaatsvinden. 

         Ik herinnerde mij nog heel goed de overgang van 12 mei 1753 toen mijn vader Mercurius en de aarde zó in hun banen om de ‘keukenzon’ liet draaien dat deze in één lijn met elkaar kwamen te staan. Ik hoor het hem nog zeggen: “Dat noemen we een conjunctie”

Dat woord conjunctie vond ik prachtig. 

         Arjen had het tijdstip waarop Mercurius de zon zou passeren vooraf zeer nauwkeurig berekend. En wat we daar onnoemelijk ver boven ons zagen gebeuren, kwam precies overeen met zijn tekening en berekening.

We hebben voor hem geapplaudiseerd en er na afloop een op genomen.

Erg spraakzaam waren ze nog steeds niet, maar gastvrij waren ze wel en een bezoek aan de broers was altijd een boeiend gebeuren. 

Hun collectie zelf ontworpen en gebouwde instrumenten, waarmee ze meteorologische waarnemingen verrichtten, was werkelijk indrukwekkend: thermometers, barometers, hygrometers en wind richtings- en windkrachtmeters.

Werkelijk revolutionair was het ontwerp en de bouw van een instrument waarmee ze het zuurstofgehalte in de dampkring konden meten. En dan te bedenken dat de belangrijke betekenis van zuurstof voor het leven toen nog maar nauwelijks vijftien jaar bekend was.

Ik was, zoals gezegd, in de loop der jaren met Arjen, Pieter en Albert bevriend geraakt en dat kwam, denk ik, behalve vanwege onze gezamenlijke interesses ook door onze afkomst. 

Ook zij moesten, net als ik, na de dorpsschool in het bedrijf van hun vader werken omdat er geen geld was voor een opleiding. 

Ik had het geluk dat mijn vader mij erg stimuleerde en voor verdere studie naar Willem Wytses stuurde, maar vader Roelofs werkte zijn jongens alleen maar tegen. Als hun studie, naar zijn mening, ten koste ging van de drukke werkzaamheden op het bedrijf, dan kon hij zo driftig worden dat hij hun instrumenten kapot sloeg.   

         Hun meteorologische waarnemingen waren niet altijd zonder gevaar.  

Zo lieten ze tijdens onweer, naar het voorbeeld van Benjamin Franklin, een door Arjen gemaakte vlieger op om in de dampkring de elektrische geladenheid te meten. 

Aan de vlieger hadden ze een metalen staafje bevestigd dat via een geleidende draad met de aarde was verbonden. 

Een levensgevaarlijk experiment, want toen de vlieger door de bliksem werd getroffen, schoten verschrikkelijke vuurvlammen op hen af. Wonder boven wonder liep het experiment goed af.

                                   EISES DIGITALE SCHATKIST

                                  LEES, KIJK, DOE EN ONTDEK

De collectie zelf ontworpen en gebouwde instrumenten van de broers Roelofs, waarmee ze meteorologische waarnemingen verrichtten, was werkelijk indrukwekkend: thermometers, barometers, hygrometers en wind richtings- en windkrachtmeters.  

👍Zin om net als de vier broers proeven te doen?

Proeven met de thermometer? Ga naar : http-::www.proefjes.nl:zoeken:thermometer

👍 Ben je bang voor onweer? Of vind je de bliksem en de donder net als de broers heel spannend? Probeer het : http-::www.proefjes.nl:proefje:073

Arjen Roelofs (1754-1828) en zijn drie broers waren zgn. boerenprofessoren. Naast hun boerenbedrijf hielden ze zich bezig met natuurkundige experimenten en het maken van instrumenten.Reactie van BOUKE PROCEE op 15.11.2016 : "Het portret op deze pagina is niet van Arjen Roelofs maar van diens biograaf Worp van Peijma. Toen Arjen stierf in 1828 bestonden er nog geen foto-portretten."

44. “MIJN BROERS HEBBEN EEN LIEFHEBBERIJ”

Enkele weken na de opening kreeg ik bezoek van vier jonge mannen. 

Een bijzonder gezelschap. Bijzonder omdat ze het Planetarium van boven naar beneden zeer nauwkeurig bekeken, niets aan mij vroegen, druk met elkaar discussieerden over wat ze allemaal zagen en driftig van alles noteerden. 

Ze maakten op mij een wat wereldvreemde indruk. 

De meeste belangstelling hadden ze voor het uurwerk en de expositie van Van der Bildt. Toen ze na ruim drie uren wilden vertrekken, vroeg ik of ze trek hadden in een kopje koffie. Met moeite kreeg ik ze zover dat ze nog even bleven. Alleen de oudste van de vier was enigszins spraakzaam. 

Hij vertelde dat ze broers waren, dat hij zeeman was en dat zijn broers op de boerderij bij hun vader werkten.

“En jullie waren benieuwd naar het planetarium”, probeerde ik, om het ijs te breken. “Mijn broers hebben een liefhebberij”, zei de zeeman. “Ze hebben een slingeruurwerk gebouwd en ze maken instrumenten waarmee ze natuurkundige proeven doen”. “En wat voor instrumenten?”, vroeg ik voorzichtig. “Vertel jij het maar Arjen”, zei de zeeman, maar die schudde zijn hoofd en daarom ging hij verder: “Een telescoop en verder thermometers, barometers, hygrometers en windmeters”. 

Ze stonden op en vertrokken zonder verder iets te zeggen, alleen de zeeman draaide zich in de deuropening nog even om en knikte mij toe.

“Tjonge, tjonge”, zei ik tegen Pytsje toen ze weg waren, “dat ze ooit van een thermometer of een hygrometer hebben gehoord, verbaast me nog het meest”.

Toen ik de volgende dag Jan Pieter ontmoette en hem vertelde over het bezoek van de vier mannen, werd mij duidelijk dat ik mij helemaal had vergist. Ze kwamen uit Hijum en werkten van zonsopgang tot zonsondergang op het land en elke minuut die aan het bedrijf onttrokken kon worden, werd besteed aan onderzoek. “Je houdt het niet voor mogelijk wat voor instrumenten ze allemaal bouwen”, zei Jan Pieter. “Als jìj dat zegt, moet het wel heel bijzonder zijn”, merkte ik op. “Ja, dat is het zeker. Zo hebben ze een instrument gebouwd, waarmee ze het zuurstofgehalte in de dampkring kunnen meten en dat terwijl de wetenschap nog maar net de betekenis van zuurstof heeft ontdekt”.

Enkele maanden later heb ik samen met Jan Pieter een bezoek gebracht aan de broers Arjen, Pieter en Albert Roelofs. 

Met eigen ogen heb ik toen gezien hoe ze het werk op het land combineerden met hun passie voor wiskunde en natuurkunde. 

Zo nu en dan zag je ze even stilstaan en snel, om het maar niet te vergeten,

een goed idee of wiskundige berekening op de stelen van hun gereedschap schreven en in de schuur tekenden ze meetkundige figuren op een deur die ze tijdens het werk voortdurend in het oog hielden.

Toen ze van het land naar huis gingen, liepen ze niet gezellig naast elkaar te keuvelen, maar een stuk achter elkaar om maar geen tijd te verliezen of afgeleid te worden bij het overdenken van nieuwe experimenten of het oplossen van een wiskundig vraagstuk. Dat ze een beetje wereldvreemd waren had ik tijdens hun bezoek aan het planetarium wèl goed gezien.

Het bleef niet bij één bezoek aan Hijum.

 45.De Mercuriuspassage van 1786

Bouke Procee 15.11.2016 13:06

Het portret op deze pagina is niet van Arjen Roelofs maar van diens biograaf Worp van Peijma. Toen Arjen stierf in 1828 bestonden er nog geen foto-portretten.

Bouke Procee 30.10.2016 14:35

Beste Meinte,
Op mijn zoektocht naar mijn voorouders stuitte ik op de interessante figuur Arjen Roelofs. Van moederszijde stam ik af van zijn zuster. Via Arjen kwam ik al snel bij Eise Eisinga en vervolgens bij de 91 belevenisverhalen die u vertelt. Ik

Nieuwe reacties

02.12 | 08:37

Deze korte impressie smaakt naar veel meer!!

27.10 | 21:28

Ik haw krekt yn in lêzing fan Meinte Vierstra heard oer Eise Eisinga dy't...

06.02 | 13:45

Tige interessant Meinte, likas de oare stikjes. De formule is ek goed. Koart mar kreftig

21.12 | 13:01

Zo knap als Eise is om de ruimte in te kijken, zo knap is Meinte om de di...