1781 OPENING - PLANETARIUM - HEROPENING 2016

BIJ GELEGENHEID

HERIEPENING PLANETARIUM

MAAIE 2016

WEROMSJEN OP BOU EN IEPENING  

MAAIE 1781

 'EISE VERTELT' 35, 36, 37 EN 41

                                                           Uit 'Eise Vertelt' 35

Op 19 februari 1774 stond het volgende bericht in de ‘Leeuwarder Saturdagse Courant” :

“Op acht mei zullen Jupiter, Mars, Mercurius, Venus en de maan  in een rechte lijn met de aarde staan en daardoor met elkaar in botsing komen.Het betekent de ondergang van onze aarde en het hele zonnestelsel. Het laatste der dagen is nabij"

"Het is niet te geloven”, zei ik tegen Pietsje. “Het is grote onzin, het bestaat niet. 

Die ‘liefhebber’ moet zich schamen mensen onnodig bang te maken alsof er nog niet genoeg ellende in de wereld is en dat noemt zich ook nog eens ‘liefhebber der waarheid’, hoe durft hij!  

Het zou mij niet verbazen dat deze zogenaamde liefhebber der waarheid een dominee is die drommels goed weet dat van de ontsloping van de aarde geen sprake kan zijn. 

Hij ziet wel een gevaar, maar een heel ander gevaar dan dat waarvoor hij waarschuwt. 

Hij heeft maar een doel: mensen doodsbang maken, zodat ze zich afkeren van de ideeën van de Verlichting. Wat kon ik doen om mensen van hun verkeerde ideeën af te helpen en van hun angst. Ik moest denken aan René Descartes, die als niemand anders, mensen leerde, om met eigen ogen te zien, met eigen verstand te onderzoeken, tot een eigen oordeel te komen en hen zo probeerde te verlossen van hun bijgeloof. 

Hoe kan ik mensen duidelijk maken dat van een botsing van planeten geen sprake kan zijn?

Als ik het zonnestelsel nu eens namaak. Net zoals mijn eerste  Planetarium. 

Maar dan een model op schaal met precieze maten en afstanden en met hemellichamen die langs vaste banen om de zon bewegen, dan kunnen mensen met eigen ogen zien hoe de hemellichamen om de zon bewegen. 

Maar waar vond ik een geschikte ruimte?

Ik trok het gordijn van de bedstee voorzichtig een eindje open.

En op hetzelfde moment stond mijn besluit vast:

                       Hier in deze kamer bouw ik mijn Planetarium.

Lees verder: EISE VERTELT 35  

WEROMSJEN OP BOU EN IEPENING MAAIE 1781 

2. 'EISE VERTELT' 36

Zonder dat ze er iets van merkte, heb ik eerst een plattegrond op schaal getekend van woonkamer, plafond en zolder, want de plannen moesten wel binnen de bestaande afmetingen passen. Vervolgens bouwtekeningen voor uurwerk, raderwerk en het Hemelsplein met de banen van aarde, maan en planeten rond de zon.

Uit : 'Eise Vertelt' 36

 "Volgens mijn ontwerp zou het raderwerk  via één as worden aangedreven, maar door de dikte van de balken was dat onmogelijk. 

Na dagen extra rekenwerk vond ik een oplossing door in plaats van één, drie assen aan te brengen.

Een ander probleem dat mij veel kopzorgen bezorgde, was de plaats en de lengte van de slinger. Onze bedstee was de enige geschikte plek. 

Daar hing nu een fraai, door Pietsje geknoopt, koord met een mooie kwast, om je aan op te trekken.

Die moest, dacht ik, hoe dan ook, plaats maken voor de slinger. 

Bij mijn ontwerp voor het uurwerk had ik de lengte van de slinger zo berekend, dat hij 60 schommelingen per minuut maakte. Ik had echter niet voorzien, dat hij dan rakelings over onze hoofden zou scheren. 

Dat ontdekte ik pas, toen ik de slinger, via een opening in het plafond van de bedstee aan het uurwerk probeerde te bevestigen.  

Precies op dat moment werd het gordijn van de bedstee opengerukt. 

Daar stond Pietsje, met in haar handen het bedde koord, dat ze met zoveel zorg had geknoopt en riep: “Het is toch niet waar, je gaat me toch niet vertellen, dat je behalve onze woonkamer ook nog onze bedstee wilt annexeren voor je Planetarium”.

Lees verder : EISE VERTELT 36 

WEROMSJEN OP BOU EN IEPENING MAAIE 1781

3. 'EISE VERTELT' 37

                          UIT:'EISE VERTELT' 37

"Toen ik enkele weken later Saturnus, als laatste van de vijf planeten ophing en het Hemelsplein vol was, vroeg Jelte: “Houdt de hemel ook op, net als het Hemelsplein?”

“Bij Saturnus houdt het Hemelsplein op, Jelte, want het plafond in onze kamer is niet groter.

     ‘s-Avonds zijn we naar het Bolwerk gegaan en heb ik hem het verhaal verteld, dat ik lang geleden van pake Eise had gehoord. Op de rug van het vliegende paard Pegasus gingen we eerst samen op zoek naar de maan en de vijf planeten. 

De maan was snel gevonden, want die stond in volle glorie aan de hemel, maar de planeten waren veel moeilijker of helemaal niet te vinden. 

Vervolgens vlogen we, voorbij de planeten, het zonnestelsel uit naar de sterren, naar Herakles, Orion en al die andere helden.

Hoe ver en hoe lang we ook met Pegasus doorvliegen, nooit zullen we bij het einde komen, want de ruimte is oneindig."

LEES VERDER : EISE VERTELT 37

WEROMSJEN OP BOU EN IEPENING MAAIE 1781
4.'EISE VERTELT' 41

                        UIT :'EISE VERTELT' 41

"Het was vandaag een dubbel feest want Jelte isvandaag, 29 mei 1781, zeven jaar geworden en vannacht om klokslag 12 uur, heeft hij, door de slinger voorzichtig aan te tikken, het Planetarium in beweging gezet.

“Hij doet het, hij doet het”, riep Jelte, toen we het uurwerk hoorden tikken en Mercurius, Venus, de Aarde, Mars, Jupiter en Saturnus aan hun eerste ‘officiële’ omloop om de zon begonnen. 

       Maar Jeltes enthousiasme was snel bekoeld, omdat er geen enkel teken van leven viel waar te nemen aan het Hemelsplein.

“Maar ze bewegen niet, ze staan stil”. 

Hij verwachtte dat de hemellichamen net als bij zijn eigen planetariumspel langs het plafond zouden flitsen.

“Over precies een jaar, als jij acht wordt, heeft de aarde een rondje om de zon gemaakt”, probeerde ik hem gerust te stellen.

“Maar wat duurt dat lang. En de andere planeten dan?” 

Mercurius is de snelste, die doet het in 88 dagen, Venus in 224 en Mars in 687 dagen.

Als Jupiter weer terug is op de plaats waar hij nu staat, ben jij bijna 19.

En wanneer Saturnus een rondje heeft gemaakt, ben jij net zo oud als ik nu: 37. Kijk maar goed want ik heb het er allemaal bij geschilderd."

 LEES VERDER : EISE VERTELT 41